Bitwa na Bzurą. Spalone, nie spalone archiwa

A jednak są...
Autor: Piotr Gulbicki
Czwartek, 11. Wrzesień 2008 10:31

To było największe starcie militarne pierwszego okresu II wojny światowej. A mimo to bitwa nad Bzurą nie doczekała się dotąd naukowego opracowania. – Już kilkanaście lat temu interesowałem się tym tematem. Wówczas wydawało mi się jednak, że takiej pracy nie da się napisać, głównie ze względu na brak źródeł niemieckich – przyznaje profesor Waldemar Rezmer z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w rozmowie z Piotrem Gulbickim.

Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. Praca wre, profesor Rezmer wertuje kolejne źródła. A tych nie brakuje. To materiały dotyczące bitwy nad Bzurą, które trafiły na Zachód wraz z ewakuowanym z kraju Naczelnym Dowództwem. Są rozkazy, meldunki, zapisy rozmów. Są relacje, wspomnienia – oficerów, podoficerów, żołnierzy. – To zupełnie unikalne dokumenty, nieosiągalne nigdzie indziej – przyznaje toruński naukowiec.

Spalone, nie spalone
15 lat temu Rezmer wydał książkę „Armia Poznań 1939”. Zbierając do niej materiały myślał również o opracowaniu bitwy nad Bzurą, pojawiły się jednak problemy...
– Żeby napisać dobrą pracę historyczno-wojskową trzeba pokazać nie tylko działania wojsk własnych, ale także możliwie najdokładniej przedstawić siły przeciwnika. Dopiero wtedy możemy dokonywać ocen, analiz, wyciągać wnioski... – mówi profesor, dodając, że kiedy zwrócił się wówczas do Bundes Archiv-Militar Archiv w Poczdamie o udostępnienie dzienników bojowych niemieckich związków operacyjnych i taktycznych z września 1939 roku otrzymał odpowiedź, że wszystkie materiały spaliły się w czasie wojny. Okazało się to jednak nieprawdą.
– Dwa lata temu mój ówczesny doktorant, a obecnie doktor Jarosław Centek, zbierając w poczdamskim archiwum źródła do swojej pracy o Reichswerze sprawdził, czy są tam dokumenty dotyczące udziału Niemców w bitwie nad Bzurą. Okazało się, iż zachowało się wiele materiałów, między innymi dzienniki bojowe 8. Armii, a także najbardziej zaangażowanych w walki dywizji, w tym szczególnie ciekawej dla mnie 30. Dywizji, która niemal całkowicie uległa rozbiciu.
Na prośbę Rezmera Centek uzyskał zgodę na skserowanie dokumentów, dostarczył je do Torunia, dzięki czemu jego promotor mógł przystąpić do pracy.

Milion żołnierzy
Profesor Rezmer, wieloletni dziekan Wydziału Nauk Historycznych UMK w Toruniu, nie kryje zadowolenia. Bitwa nad Bzurą, największe starcie II wojny światowej do czasu przystąpienia do wojny Sowietów i wielkich bitew na Wschodzie, bitwa w której w szczytowym okresie po stronie polskiej walczyło ponad 400 tysięcy żołnierzy, a po stronie niemieckiej - przeszło 600 tysięcy, doczeka się w końcu swojej monografii. Książka będzie liczyć ponad 500 stron, a znajdą się w niej również dokładne mapy, pokazujące godzina po godzinie przebieg walk. Opracowanie ma się ukazać drukiem w przyszłym roku, przed 70. rocznicą wybuchu II wojny światowej.
– Mam już za sobą kwerendę w archiwach i bibliotekach polskich oraz skompletowane materiały niemieckie. Pozostał tylko Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego – mówi profesor, który przez miesiąc będzie prowadził badania w Londynie. Materiałów nie brakuje, a największy problem - jak przyznaje naukowiec - to syntetyczne ujęcie zagadnienia. Bowiem ze względu na określoną objętość książki wiele wątków trzeba będzie pominąć.
– Ma to być monografia bitwy, trzeba więc dokonywać syntetycznych ocen. A z drugiej strony mamy tu przecież do czynienia z bohaterstwem wielu ludzi. Są poszczególne dywizjony, są walki pod Płockiem, Włocławkiem, w Puszczy Kampinoskiej. To też chciałoby się pokazać, ale, niestety, w jednej pracy wszystkiego nie da się zrobić. To tematy, które czekają na swoich autorów i na swoje odrębne opracowania...
Fot. PIOTR GULBICKI
http://www.dziennikpolski.co.uk/index.php?option=com_content&view=article&id=119:a-jednak-s&catid=4:reportae&Itemid=11

Czekam na ksiaze z niecierpliwoscia.

BTW, czy w zwiazku z okragła rocznica Wrzesnia przypadajaca w 2009r. szykowane są jakies nowe pozycje dot. kampanii polskiej 1939. Wiecie cos na ten temat, zapowiedzi itp. ?

Chcę w przyszłym roku wydać 83 pp i GO Ankowicza. Powinno się udać.

Jest spora szansa, że ukażą się również:
- Sztandary kawalerii polskiej XX wieku"
- 9. pułk strzelców konnych (1921-1939)"

Kawaleria 1939
Piechota 1939
Mokra, Działoszyn 1939 wyd. II
Szczerców, Góry Borowskie wyd. II
Wrzesień szeregowca WP 1939
Album rekonstrukcji pod Mlawą

Pomnik Bitwy nad Bzurą w Wyszogrodzie, postawiony przy nowym moście.

To jest zdjęcie pomnika do postu j.w.

Napisy w kamieniu.

Kamienie c.d.

Tablica informacyjna.

Największy plan bitwy.